Kjarni álsins

Fréttabréf Samáls, samtaka álframleiðenda, kemur nú út í fjórða skipti. Tilgangurinn með þessari útgáfu er að stuðla að upplýstri umræðu um áliðnað á Íslandi. Umsjón hefur Pétur Blöndal, framkvæmdastjóri Samáls. Ef þú hefur ekki áhuga á að vera á þessum póstlista getur þú afskráð þig hér.

Álver, umhverfið og losun gróðurhúsalofttegunda

Mikilvægt er að leiðtogar heimsins nái saman um metnaðarfullar niðurstöður á loftslagsráðstefnunni í París. Þar varðar miklu að allir sitji við sama borð og að losun sé einungis skattlögð í sumum ríkjum en ekki öðrum.

Íslensk álver greiða tæplega 300 milljónir fyrir losunarheimildir á ári, en þrátt fyrir að kveðið sé á um það í reglukerfi ESB, þá hafa ekki enn runnið tekjur af ETS-kerfinu til Íslands. Samkvæmt upplýsingum stjórnvalda hefur ríkissjóður þó ekki orðið af neinum greiðslum og munu þær renna í ríkissjóð þótt síðar verði.

Dregið úr losun um 75% frá 1990

Íslendingar eru á meðal fjölmargra ríkja í heiminum sem framleiða ál. Á heimsvísu eru stórveldin Kína, Bandaríkin og Rússland fyrirferðarmest. Ef litið er til Evrópu er mest framleitt af áli í Noregi. Ísland kemur þar á eftir. Og síðan lönd á borð við Þýskaland, Frakkland, Svíþjóð, Holland og Spán.

Ekki verður komist hjá því við rafgreiningu áls að hún valdi losun gróðurhúsalofttegunda, sama hvar á hnettinum framleiðslan á sér stað. En losunin er mismikil eftir álverum.

Á Íslandi hefur tekist að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda á hvert framleitt tonn um 75% frá árinu 1990, samanborið við 50% í evrópskum áliðnaði á sama tímabili. Hér á landi er losun gróðurhúsalofttegunda um 20% minni en almennt þekkist í Evrópu og er þó álframleiðsla hvergi umhverfisvænni.

En öfugt við það sem margir halda, þá er losunin á heimsvísu þó ekki mest vegna framleiðslu álsins, heldur orkunnar sem knýr álverin. Þröstur Guðmundsson PhD, stundakennari við HR og framkvæmdastjóri álsviðs HRV, hefur dregið saman að heildarlosun frá íslenskum álverum, ef orkugjafar eru meðtaldir, er sexfalt minni en sambærilegra álvera sem reist hafa verið í Mið-Austurlöndum og knúin eru af gasorku. Þá er hún tífalt minni en frá kínverskum álverum sem knúin eru af kolaorku.

Kolefnisfótspor íslensks áls

Eftirspurn eftir áli á heimsvísu hefur verið ört vaxandi á síðustu árum. Ástæðan er fyrst og fremst álbylting í bílaiðnaðinum sem orsakast af kröfum stjórnvalda, einkum á Vesturlöndum, um að létta bílaflotann og draga þannig úr brennslu eldsneytis og losun gróðurhúsalofttegunda. Þar sem ál er léttur en um leið sterkur málmur, þá er það best til þess fallið að ná þessu markmiði.

Þröstur Guðmundsson hefur bent á að um 70% af öllu áli sem framleitt sé í álverum á Íslandi fari í samgöngutæki í Evrópu. Sparnaðurinn í losun gróðurhúsalofttegunda af þeirri álnotkun sé tvöfalt meiri, en sem nemi allri losun við frumframleiðslu áls hér á landi.

Ef tekið sé með í myndina að ál má endurvinna nær endalaust og að ál sem fer í samgöngutæki er nýtt aftur og aftur, þá megi reikna með að sparnaðurinn af losun gróðurhúsalofttegunda við notkun áls frá Íslandi í bílaframleiðslu í Evrópu sé sextánfaldur á við losun af frumframleiðslu álsins hér á landi. Þá sé losunin tífalt minni á Íslandi en frá álverum sem knúin eru með kolaorku, en það á við um meginþorra álvera í Kína.

Hér er ótalið að verulegur sparnaður í losun hlýst af notkun áls í aðrar vörur. Það á til að mynda við um matarumbúðir úr áli, sem eru léttar í flutningi og endurvinnanlegar, hafa langan endingartíma og draga úr sóun matvæla. Þá er ál notað í byggingarefni með bættri orkunýtingu, sem dregur þar með úr losun vegna orkuframleiðslu.

Virkjum samtakamáttinn í París

Það er því áhyggjuefni að álframleiðsla hefur á liðnum árum verið að flytjast í auknum mæli frá Evrópu til annarra heimshluta þar sem losun er margfalt meiri, einkum til Kína og Mið-Austurlanda. Það verður að teljast öfugþróun.

Á loftslagsráðstefnunni í París hafa yfir 160 ríki heitið því að leggja sitt af mörkum til að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda, en saman ná þessar yfirlýsingar til yfir 90% af losunar á heimsvísu. Í bréfi sem Gerd Götz framkvæmdastjóri Evrópsku álsamtakanna hefur skrifað Cristiönu Figueres, sem leiðir umræðurnar, er undirstrikað mikilvægi þess að samstaða náist um markverða niðurstöðu.

Til þess að niðurstaðan megi teljast markverð, þá verði samkomulagið að fela í sér almennar reglur, sem fylgt sé eftir á reglubundinn og raunsæjan hátt, og að finna þurfi leiðir til að tengja saman kerfi losunarheimilda milli ríkja og heimsálfa. Hér eru fjögur mál sem Evrópsku álsamtökin setja á oddinn fyrir Parísarfundinn:

Skilvirkt og fyrirsjáanlegt kerfi um losunarheimildir (ETS) sem tryggir samkeppnishæfni Evrópu þar sem álframleiðsla er einna umhverfisvænst og að fyrstu skref verði mörkuð að samræmdu kolefnisgjaldi á heimsvísu;
Metnaðarfull áætlun um hringrásar hagkerfi (circular economy) með bindandi markmiðum um endurvinnslu samhliða hvötum til fjárfestinga í öflugri söfnunarleiðum og nýsköpun í flokkun og vinnslu. Þannig helst verðmætt efni í hringrásinni og það dregur úr losun við frumframleiðslu úr áli;
Gróskumeiri raforkumarkaður sem er ekki miðstýrður til að stuðla að því að framboð ráðist af eftirspurn og til að greiða fyrir framboði endurnýjanlegrar orku með beinum ávinningi fyrir evrópska kolefnisfótsporið;
Skapa jákvæðar forsendur til að draga úr kolefnislosun samfélaga með vegvísum að ábyrgari aðferðafræði. Nefna má sem dæmi, að ál gerir bílaframleiðendum kleift að framleiða léttari og öruggari farartæki – þar með talið rafmagnsdrifnum – sem leiðir til minni kolefnislosunar og bættrar framleiðni notenda.

Hér má lesa bréfið í heild sinni.

Ál í hnotskurn – fræðslumyndskeið um eiginleika, framleiðslu og endurvinnslu áls

Samtök álframleiðenda á heimsvísu World Aluminium létu framleiða þrjú stutt og lifandi myndskeið sem útskýra eiginleika áls undir yfirskriftinni Ál í hnotskurn. Þar er meðal annars komið inn á að sífellt meira ál er notað í bifreiðar til að létta þær og draga úr losun gróðurhúsalofttegunda. Þá er hægt að endurvinna ál endalaust og í því er raunar fólginn fjárhagslegur hvati, þar sem einungis 5% upphaflegu orkunnar þarf til að endurvinna álið. Hér má sjá myndskeiðin:

Ál í hnotskurn: Efnið

Ál í hnotskurn: Endurvinnsla

Ál í hnotskurn: Sterkt og létt

Á fjórða tug fyrirtækja og stofnana komu að formlegri stofnun Álklasans í júní sl. Síðan þá hefur klasinn sótt heim Nýsköpunarmiðstöð, Íslandsstofu og Tækniþróunarsjóð. Guðbjörg Óskarsdóttir fer fyrir klasaframtakinu. Hún er efnaverkfræðingur og hefur undanfarin átta ár í starfi sínu hjá NMÍ komið að fjölda innlendra og erlendra rannsókna og setið í fagráði Tækniþróunarsjóð hjá Rannís.
Guðrún Sævarsdóttir, forseti tækni- og verkfræðideildar HR, er stjórnarformaður Álklasans. Nýrri vefsíðu var hleypt af stokkunum í nóvember.

Kröfur verði gerðar til Kína í umhverfismálum

Samtök álframleiðenda í Norður-Ameríku hafa skrifað bréf til stjórnvalda í Bandaríkjunum og Kanada þess efnis að Kínverjum verði gert að taka sig á í umhverfismálum á loftslagsráðstefnunni í París.

Ástæðan fyrir bréfinu er að álframleiðendur á Vesturlöndum hafa áhyggjur á offramleiðslu í kínverskum áliðnaði, sem er miðstýrður og losar mikið af gróðurhúsalofttegundum. Þar vegur þungt að kínverskur áliðnaður er að mestu drifinn áfram af kolaorkuverum.

Offramleiðslan í Kína skekkir ekki aðeins stöðuna á alþjóðlegum mörkuðum og skekur alla virðiskeðjuna, heldur grefur hún einnig undan viðleitni á heimsvísu til að draga úr losun. Er kallað eftir því að stjórnvöld í Kína, Bandaríkjunum og Kanada bregðist við með viðeigandi hætti í París til að tryggja að sömu leikreglur gildi um alla og eðlileg samkeppni ríki.

Í bréfinu er farið fram á að þrýst verði á Kína að koma með afdráttarlausar skuldbindingar á loftslagsráðstefnunni í París og að sett verði upp regluverk til að fylgja því eftir, bæði hvað varðar að draga úr offramleiðslu sem og losun gróðurhúsalofttegunda frá kínverskum áliðnaði.

Hér má lesa bréfið í heild.

Í Evrópu hafa 30 iðngreinar stofnað samtökin AEGIS Europe, sem ætlað er að ýta undir samkeppnishæfni evrópsks iðnaðar og þrýsta á evrópsk stjórnvöld að grípa til aðgerða til að sporna við offramleiðslu í Kína.

Nánar má fræðast um samtökin hér.

Það munar um álver

„Það munar um eitt álver“ var yfirskrift greinar Guðrúnar Hafsteinsdóttur, formanns Samtaka iðnaðarins, í Fréttablaðinu á miðvikudag.

Ekki vantar að þessi fyrirtæki leggi sitt af mörkum til íslensks samfélags. Í tilviki álvera á Íslandi streyma árlega gjaldeyristekjur til landsins upp á yfir 200 milljarða og eftir í landinu sitja á bilinu 80 til 100 milljarðar. Það er nær tvöfaldur rekstrarkostnaður Landspítalans, sem er stærsti útgjaldaliður ríkisins á fjárlögum hvers árs.

Ef rýnt er nánar í tölurnar, þá fara yfir 38 milljarðar í kaup á raforku (m.v. uppgefið meðalverð Landsvirkjunar á raforku til iðnaðar), um 25 milljarðar í kaup á vörum og þjónustu og 14 milljarðar í laun og opinber gjöld. Samkvæmt nýlegri úttekt KPMG námu opinber útgjöld áliðnaðarins rúmum sjö milljörðum árið 2014 og ljóst að það framlag fer hækkandi á næstu árum.

Vandi íslensks hagkerfis hefur ekki verið ofgnótt erlendrar fjárfestingar á liðnum árum heldur skortur á henni. Það hefur hinsvegar ekkert lát verið á fjárfestingum í áliðnaði hér á landi, en þær slaga hátt í 100 milljarða frá hruni og munar þar mestu um 60 milljarða fjáfestingu í álverinu í Straumsvík. Þá eru í farvatninu 30 milljarða fjárfestingar hjá Norðuráli á Grundartanga.

Á þessum grunni hefur byggst upp sérhæfing og þekking hjá klasa fyrirtækja í íslenskum áliðnaði sem síðan er orðin útflutningsvara, þar með talið orkufyrirtækjum, verkfræðistofum, endurvinnslufyrirtækjum, skipafélögum og vélsmiðjum. Fyrr á þessu ári var Álklasinn stofnaður formlega og eru tugir íslenskra fyrirtækja og stofnana á meðal þátttakenda í klasanum. Þar er unnið að framfaramálum á fjölbreyttum sviðum áliðnaðar.

Heildarframlag áliðnaðar til landsframleiðslu nam nálægt 6,8% af landsframleiðslu á árunum 2011 og 2012. Ef horft er til eftirspurnaráhrifa var framlagið tæp 9% árið 2012. Þetta er á meðal þess sem fram kom í skýrslu Hagfræðistofnunar Háskóla Íslands í vor um þjóðhagslega stöðu og þróun íslensks áliðnaðar.

Hér má nálgast skýrsluna.

Forward