Hierbij de tweede nieuwsbrief van 2020. Wij hopen dat de inhoud u inspireert en aan het denken zet. Ook vragen wij u nogmaals om een jaarlijks donatie om onze activiteiten te kunnen blijven bekostigen. Mocht u deze nog niet hebben overgemaakt, dan kunt u dat hier op een eenvoudige wijze doen. Onze hartelijk dank!
Wat hebben overbevolking en corona met elkaar te maken?
Ziektes die door dieren op mensen worden overgedragen, zijn er altijd al geweest. Berucht is de Zwarte Dood, een pestepidemie die tussen 1346 en 1351 in Europa 25 à 50 miljoen slachtoffers maakte. Verbeterde hygiëne en vaccins behoeden ons momenteel voor vele plagen, wat niet wegneemt dat de mensheid door steeds meer zoönoses – ziektes die we van dieren krijgen - bedreigd wordt.
Heel heftig was de Spaanse Griep na de Eerste Wereldoorlog, een vogelgriepvariant (H1N1) die wereldwijd een half miljard mensen infecteerde en met mogelijk 50 miljoen doden veel meer slachtoffers maakte dan die oorlog zelf.
De afgelopen jaren hebben we een bonte opeenvolging van zoönoses gehad, zoals hiv, ebola, Q-koorts, vogelgriep, varkenspest, mers, sars en zika. Sars werd veroorzaakt door een coronavirus dat van vleermuizen op civetkatten is overgesprongen. Dit virus is weer verdwenen, behalve dan de variant sars-CoV-2++, beter bekend als covid-19. Dit virus doodt hooguit 2% van de besmette mensen, en is veel minder schadelijk dan bijvoorbeeld mers, veroorzaakt door een coronavirus dat van vleermuizen via kamelen op de mens is overgedragen. Van de mers-geïnfecteerden stierf 30 à 40%. Ebola (sterfte 50 à 90%) is waarschijnlijk van vleermuizen overgedragen op apen. Deze dragen weer siv-virussen bij zich, die bij de mens hiv veroorzaken. Door de varkenspest kwamen wereldwijd honderdduizenden mensen om, de meeste jonger dan 65 jaar. De vogelgriep kent verschillende varianten. Eén ervan, H7N9, veroorzaakte een sterftepercentage van 20.
De roofaap homo sapiens dringt steeds verder door in het domein van andere dieren. Als hij dan civetkatten, schubdieren, kamelen en chimpansees gaat bejagen voor vlees of medicinaal gebruik, dan loopt hij grote kans op een ernstige virusinfectie, die helaas niet tot zijn naaste omgeving beperkt blijft. Waar mensen dicht op elkaar leven, ontstaat een uitbraak. Slechts één van de besmette personen hoeft maar in contact te komen met een nieuwe samengeperste gemeenschap en ook die raakt besmet.
Wat is de relatie met overbevolking? In de veertiende eeuw was Europa zeker niet overbevolkt. De pest kon zich verspreiden binnen ommuurde steden waar mensen dicht opeen leefden. Als enkelen de stad ontvluchtten, dan namen ze de pestbacteriën mee en konden zo weer andere mensenconcentraties aansteken.
De huidige overbevolking leidt ertoe dat mensen in met name Afrika het oerwoud binnendringen, dit platbranden voor akkerland om voedsel te verbouwen en de oorspronkelijke bewoners belagen voor hun vlees. Overbevolkte rijke landen zijn voor grondstoffen afhankelijk van Derdewereldlanden. De vraag naar onder meer palmolie leidt tot kaalslag van regenwouden voor plantages. Hierdoor wordt de oorspronkelijke fauna ontregeld en komen mensen en dieren met elkaar in contact waardoor virussen kunnen overspringen. Overbevolking leidt er ook toe dat de veehouderij steeds efficiënter moet produceren om aan een groeiende vraag naar zuivel en vlees te voldoen. Onze veehouderij staat onder doorlopend toezicht, maar het kan wel eens misgaan, zoals bij de Q-koorts, die het gevolg was van het houden van geiten. Van de vogelgriep bestaan varianten die ook mensen ernstig ziek kunnen maken.
Conclusie: er bestaat een oorzakelijk verband tussen mensenaantallen, een groeiende vraag naar voedsel en uitbraken van zoönoses.
Leve de technologie
Veel mensen hebben een blind vertrouwen in technologische ontwikkelingen. Ze denken dat technologie het wereldvoedselprobleem of het probleem van de broeikasgassen wel kan oplossen. Dat we daardoor kunnen doorgroeien naar 11 of 12 miljard aardbewoners, die dan ook nog in redelijke welstand kunnen leven. Ze verwijzen naar Malthus (afbeelding), die lang geleden een voedseltekort heeft voorspeld dat niet is ingetreden. Landbouwtechnologie met veredelde graan- en rijstsoorten zorgde bijtijds voor een verveelvoudiging van de oogst. De Groene Revolutie was een feit.
Technologie heeft de mensheid veel goeds gebracht: nieuwe medicijnen, de stofzuiger, de koelkast, telefoon, televisie, de computer, het internet en ga zo maar door. Nieuwe problemen ontstaan echter vooral door technologische oplossingen voor oude problemen. Bestrijding van kindersterfte door vaccins en antibiotica heeft Afrika in een bevolkingsvalstrik gelokt. Landbouwtechnologie heeft voedselschaarste weten te voorkomen, maar tevens geleid tot overmatig gebruik van kunstmest en pesticiden, met milieuvervuiling en verlies van biodiversiteit tot gevolg. Fokprogramma’s, melkrobots en krachtvoer hebben de melkproductie gigantisch opgevoerd als antwoord op een stijgende vraag naar zuivel, echter met megastallen en een onbedwingbare uitstoot van methaan, ammoniak en stikstofoxiden als nasleep.
En zo tuinen we nu weer met open ogen in de volgende technologische valkuil. De CO2-uitstoot moet omlaag, dus stappen we massaal van de brandstofauto over op elektrisch rijden. Grootschalige productie en latere verwijdering van de benodigde accu’s leiden weer tot nieuwe grondstoffen- en milieuproblemen. Hetzelfde geldt voor zonnepanelen. En hoe komen we aan de benodigde groene stroom voor al die stekkerauto’s? Hoeveel vervuilende energie en grondstoffen hebben we niet nodig om de noodzakelijke infrastructuur aan te leggen?
Een Engels gezegde luidt: ‘You can’t have your cake and eat it’, je kunt geen twee tegenstrijdige dingen tegelijk willen. Je kunt niet het menselijke technische vernuft blijven inzetten om steeds weer nieuw ontstane problemen op te lossen zonder de grondoorzaak van die problemen aan te pakken. Zelfs als we ons consumptie- en vervuilingsniveau flink zouden terugschroeven, dan heeft dat geen enkele zin zolang de wereldbevolking groeit en een steeds groter aantal mensen streeft naar meer welvaart. Waarschijnlijk is de mensheid veel eerder bereid om haar kindertal te reduceren dan zich welvaartsbeperkingen op te leggen. Liever zal zij het aantal voetjes willen reduceren dan de individuele ecologische voetafdruk verkleinen. En voor het eerste heeft de technologie schitterende oplossingen bedacht. Ze heten (prik)pil, condoom, spiraaltje en vasectomie.
Overheid kan geboortebeperking bevorderen
Als er door verbeterde gezondheidszorg en hygiëne minder kinderen sterven, dan hoef je er minder te maken om een gewenst gezin te stichten. Daardoor neemt het gemiddeld aantal kinderen per vrouw af. Klinkt aannemelijk toch?
De werkelijkheid zit echter iets anders in elkaar. De gewoonte om veel kinderen op de wereld te zetten verandert pas als door lage kindersterfte veel mensen volwassen worden en zich gaan voortplanten. Daardoor ontstaat een bevolkingsexplosie. Als vervolgens de overheid gealarmeerd raakt en zich geroepen voelt om er iets aan te doen, bijvoorbeeld door mediacampagnes, daalt het aantal kinderen. Daarbij doet het er niet zoveel toe of mensen op het platteland of in de stad wonen.
De beschikbaarheid van moderne anticonceptiva heeft op zich vooral in traditionele samenlevingen weinig invloed op het voortplantingsgedrag. Overheidscampagnes om dit gedrag te veranderen, zijn daarvoor onmisbaar.
De uitstoot van stikstof in Nederland behoort tot de hoogste van de wereld. Dat komt doordat we een dichtbevolkt land zijn, met veel verkeer en veel intensieve landbouw. Stikstof op zich is niet schadelijk, maar stikstofverbindingen wel. Stikstofoxiden komen terecht in de lucht om ons heen, via uitlaten en schoorstenen. Ammoniak ontstaat door het mengen van mest en urine van vee.
Die stoffen zorgen voor stikstofneerslag. Dat heeft schadelijke gevolgen. De bodem verzuurt. Bomen sterven af. Planten die belangrijk zijn voor weidevogels en insecten verdwijnen. Stikstofneerslag is ook slecht voor onze gezondheid.
Onze landbouw zorgt voor 45% van de stikstofneerslag. 35% komt uit het buitenland. De overige 20% wordt uitgestoten door wegverkeer, industrie, kantoren en huishoudens. Ook al ontvangen wij 35% van onze stikstof vanuit het buitenland, wij exporteren zelf twee keer zoveel stikstof.
Deze satellietopname van stikstofuitstoot spreekt boekdelen. Nederland en het Ruhrgebied vormen de grootste donkere vlek. Concentraties zijn ook te zien in Londen, Moskou, Parijs, in de Povlakte en in de Libanon.
Om het stikstofprobleem te bestrijden, weet de overheid niet veel meer te doen dan wat rommelen in de marge. Terug naar 100 kilometer per uur en het uitkopen van boeren.
Niet de intensieve veehouderij is het probleem, maar de intensieve menshouderij. Jan en alleman komt Nederland binnen en wil hier een boterham verdienen dan wel zijn hand ophouden.
Met minder mensen is er minder bedrijvigheid nodig om in ons onderhoud te voorzien. Daardoor is er minder uitstoot. De lucht wordt schoner en er ontstaat meer ruimte voor een gevarieerde natuur.
Eind van de pijp
Vergeet even de invloed van bevolkingsgroei en welvaartsgroei op het klimaat. Als we zo doorgaan met vermenigvuldigen, doemt een ander levensgroot probleem op: grondtekort. We kunnen niet zowel landbouwgrond gaan uitbreiden voor het broodnodige voedsel als natuur willen behouden, bomen aanplanten om CO2 uit de lucht te halen en gewassen neerzetten voor biobrandstof. Bij ongewijzigd beleid stijgt de voedsel- en biobrandstofproductie tussen 2015 2050 met 60% en het waterverbruik met 20%. Dit leidt tot verdere uitputting van onze nu toch al schaarse natuurlijke hulpbronnen en tot toenemende milieuschade.
We moeten alle zeilen bijzetten om de gevolgen van klimaatverandering te beperken, om landbouwopbrengsten te vergroten, eetgewoonten te veranderen en voedselverspilling tegen te gaan. “De milieu-impact van groeiende welvaart is groter dan die van een groeiende bevolking,” zegt Peter Verburg, hoogleraar milieugeografie in nrc.nl. Mensen die uit de armoede raken consumeren meer en veranderen hun dieet, ook dat is tot nog toe een constante. Ze willen een tv, een koelkast, een auto. Ze gaan meer vlees en zuivel nuttigen.
Maar zie de groeiende wereldbevolking nu eens niet als een vaststaand gegeven waar waarvan de gevolgschade moet worden opgelost. In Groningen zijn we ook niet alleen maar huizen gaan stutten, maar hebben we tevens de gaskraan (deels) dichtgedraaid. Enkel reageren op bevolkingsdruk zonder iets aan die druk zelf te doen, noemt de Engelsman “end-of-pipe solutions”.
Uw donatie
Hebt u uw donatie voor 2020 nog niet kunnen overmaken? Klik dan op de button.
Facebook
Regelmatig plaatsen wij berichten op Facebook, gekoppeld aan de actualiteit, of om over door te denken. Volg ons op Facebook. Like ons!
De afgelopen jaren hebben we een bonte opeenvolging van zoönoses gehad, zoals hiv, ebola, Q-koorts, vogelgriep, varkenspest, mers, sars en zika. Sars werd veroorzaakt door een coronavirus dat van vleermuizen op civetkatten is overgesprongen. Dit virus is weer verdwenen, behalve dan de variant sars-CoV-2++, beter bekend als covid-19. Dit virus doodt hooguit 2% van de besmette mensen, en is veel minder schadelijk dan bijvoorbeeld mers, veroorzaakt door een coronavirus dat van vleermuizen via kamelen op de mens is overgedragen. Van de mers-geïnfecteerden stierf 30 à 40%. Ebola (sterfte 50 à 90%) is waarschijnlijk van vleermuizen overgedragen op apen. Deze dragen weer siv-virussen bij zich, die bij de mens hiv veroorzaken. Door de varkenspest kwamen wereldwijd honderdduizenden mensen om, de meeste jonger dan 65 jaar. De vogelgriep kent verschillende varianten. Eén ervan, H7N9, veroorzaakte een sterftepercentage van 20.
De roofaap homo sapiens dringt steeds verder door in het domein van andere dieren. Als hij dan civetkatten, schubdieren, kamelen en chimpansees gaat bejagen voor vlees of medicinaal gebruik, dan loopt hij grote kans op een ernstige virusinfectie, die helaas niet tot zijn naaste omgeving beperkt blijft. Waar mensen dicht op elkaar leven, ontstaat een uitbraak. Slechts één van de besmette personen hoeft maar in contact te komen met een nieuwe samengeperste gemeenschap en ook die raakt besmet.
Veel mensen hebben een blind vertrouwen in technologische ontwikkelingen. Ze denken dat technologie het wereldvoedselprobleem of het probleem van de broeikasgassen wel kan oplossen. Dat we daardoor kunnen doorgroeien naar 11 of 12 miljard aardbewoners, die dan ook nog in redelijke welstand kunnen leven. Ze verwijzen naar Malthus (afbeelding), die lang geleden een voedseltekort heeft voorspeld dat niet is ingetreden. Landbouwtechnologie met veredelde graan- en rijstsoorten zorgde bijtijds voor een verveelvoudiging van de oogst. De Groene Revolutie was een feit.
En zo tuinen we nu weer met open ogen in de volgende technologische valkuil. De CO2-uitstoot moet omlaag, dus stappen we massaal van de brandstofauto over op elektrisch rijden. Grootschalige productie en latere verwijdering van de benodigde accu’s leiden weer tot nieuwe grondstoffen- en milieuproblemen. Hetzelfde geldt voor zonnepanelen. En hoe komen we aan de benodigde groene stroom voor al die stekkerauto’s? Hoeveel vervuilende energie en grondstoffen hebben we niet nodig om de noodzakelijke infrastructuur aan te leggen?
Zelfs als we ons consumptie- en vervuilingsniveau flink zouden terugschroeven, dan heeft dat geen enkele zin zolang de wereldbevolking groeit en een steeds groter aantal mensen streeft naar meer welvaart. Waarschijnlijk is de mensheid veel eerder bereid om haar kindertal te reduceren dan zich welvaartsbeperkingen op te leggen. Liever zal zij het aantal voetjes willen reduceren dan de individuele ecologische voetafdruk verkleinen. En voor het eerste heeft de technologie schitterende oplossingen bedacht. Ze heten (prik)pil, condoom, spiraaltje en vasectomie.
De werkelijkheid zit echter iets anders in elkaar. De gewoonte om veel kinderen op de wereld te zetten verandert pas als door lage kindersterfte veel mensen volwassen worden en zich gaan voortplanten. Daardoor ontstaat een bevolkingsexplosie. Als vervolgens de overheid gealarmeerd raakt en zich geroepen voelt om er iets aan te doen, bijvoorbeeld door mediacampagnes, daalt het aantal kinderen. Daarbij doet het er niet zoveel toe of mensen op het platteland of in de stad wonen.
Stikstof op zich is niet schadelijk, maar stikstofverbindingen wel. Stikstofoxiden komen terecht in de lucht om ons heen, via uitlaten en schoorstenen. Ammoniak ontstaat door het mengen van mest en urine van vee.
Maar zie de groeiende wereldbevolking nu eens niet als een vaststaand gegeven waar waarvan de gevolgschade moet worden opgelost. In Groningen zijn we ook niet alleen maar huizen gaan stutten, maar hebben we tevens de gaskraan (deels) dichtgedraaid. Enkel reageren op bevolkingsdruk zonder iets aan die druk zelf te doen, noemt de Engelsman “end-of-pipe solutions”.
